بررسی عقلانیت در اقتصاد اسلامی و تأثیر آن بر امنیت اقتصادی

عقل یک ابزار شناخت و یکی از مبانی معرفت شناسی است که تأثیر مهمی بر محتوا، قلمرو و متدولوژی علم اقتصاد دارد. از جمله نظریات مهم اقتصادی بحث رفتار عقلانی و یا عقلانیت در عاملان اقتصادی است. در این تحقیق سعی شده تا ویژگی های عقلانیت در اقتصاد اسلامی بیان شده و تأثیر آن بر امنیت اقتصادی بررسی شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که اسلام معتقد است، که عقل انسان به عنوان یک ابزار شناخت، دارای محدودیت ها وموانعی است و برای تشخیص و تصمیم گیری لازم است که انسان درکنار عقل خود از وحی وآموزه های دینی کمک بگیرد و این مطلب برروی دیدگاه های انسان اقتصادی اثرگذار است. عقلانیت در اقتصاد سرمایه داری از نوع عقلانیت ابزاری است؛ که در آن اهداف، توسط امیال و خواسته های فرد تعیین می شود و نقش عقل تنها به تصمیم گیری درباره چگونگی رسیدن به اهداف محدود می گردد. اما عقلانیت در اقتصاد اسلامی دامنه و تعریف وسیع تری دارد. بر اساس این تعریف، انسان مسلمان هم در انتخاب اهداف و هم در نحوه تحقق آن ها از عقل خود در کنار آموزه های وحی کمک می گیرد. به عبارت دیگر، نقش عقل در زندگی یک فرد مسلمان – علاوه بر تصمیم گیری درباره چگونگی رسیدن به اهداف- به مداخله در انتخاب اهداف نیز توسعه می یابد و این امر مهم- انتخاب اهداف- به امیال و غرائز فرد واگذار نمی شود. بررسی شاخص های رایج اندازه گیری امنیت اقتصادی نشان می دهد، که همه شاخصهای مزبور مبتنی بر عقلانیت ابزاری هستند. این شاخصها در یک جامعه و اقتصاد اسلامی نیز قابل استفاده اند. زیرا عقلانیت ابزاری در اقتصاد اسلامی مورد توجه و قابل قبول می باشد. در عین حال، بی-توجهی ابداع کنندگان شاخصهای امنیت اقتصادی به کارکرد دیگر عقل که همان هدفگذاری برای زندگی فردی و اجتماعی انسان است باعث شده است تا شاخص های مزبور از جامعیت و استحکام کافی برخوردار نباشند. باز طراحی شاخصهای امنیت اقتصادی بر مبنای عقلانیت ذاتی به ساخت شاخص های جدیدی منجر خواهد شد که توجه به امنیت دیگران- در کنار توجه به امنیت فرد- از مهمترین دستاوردهای آن خواهد بود.